Türkiye’deki vergi sistemi hakkında ne kadar bilgi sahibisiniz? Mesela hangi vergilerden muaf olabileceğinizi veya hangi vergilerden indirim sağlayabileceğinizi biliyor musunuz? Türkiye’ye vergiyi sevdiren Dr. Ozan Bingöl’den öğrenmenin tam zamanı!
Ödediğiniz vergi çeşitleri hakkında daha önce hiç uzun uzadıya düşünme fırsatınız olmuş muydu? Market alışverişi fişlerinizde karşılaştığınız Katma Değer Vergisi’nden Emlak Vergisi’ne, askerlik borçlanmasından genç girişimciliğe kadar pek çok vergi türü ve vergi indirimi bulunuyor. Haliyle bu konuda merak edilenler de almış gitmiş durumda. Örneğin; yeni bir otomobil satın almak vergi indirimi sağlıyor mu? Veyahut ihtiyacı olan öğrencilere burs vermek vergi borçlarında bir değişiklik yaratıyor mu?
Tüm bu soruların cevabını alanında uzman Dr. Ozan Bingöl’ün Neo Skola’daki sertifikalı eğitiminden öğrenebilirsiniz. Peki, bu eğitim size neler mi vadediyor? Gelin bu konuda kapsamlı bir ön keşif turuna çıkalım. Verginin hayatınızın hangi alanlarında yer aldığını, vergi türlerini ve vergi haklarınızı daha yakından incelemeye hazırsanız, başlıyoruz!
1. Vergi Nedir?
Vergi, devletin bazı kamu harcamalarını karşılayabilmek için yurttaşlardan topladığı karşılıksız paralar olarak tanımlanıyor. Türkiye’de bütçenin yaklaşık olarak yüzde 80’i vergilerden oluşuyor. Bu vergilerin ise yüzde 70’i dolaylı vergiler, yüzde 30’u ise gelir ve kazanç üzerinden temin edilen dolaysız vergilerden geliyor. Dolaylı ve dolaysız vergiler de kendi içlerinde farklı vergi türlerine ayrılıyor.
1.1. Dolaysız Vergi Nedir?
Kişilerin mülkiyetleri ile gelir veya kazançları üzerinden alınan vergiler dolaysız vergiler olarak adlandırılıyor. Gelir ve kazanç üzerinden alınan vergiler Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi oluyor. Mülkiyet üzerinden alınan vergiler ise Emlak Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi olarak üçe ayrılıyor. Dolaysız vergiler, kişinin ekonomik gücüne göre yapılandırılma özelliği taşıyor. Bu nedenle dolaylı vergilere kıyasla daha adil bir uygulama olarak değerlendiriliyor.
1.2. Dolaylı Vergi Nedir?
Kazanç veya gelir yerine harcamalar üzerinden alınan vergi türleri dolaylı vergi olarak adlandırılıyor. Dolaylı vergilerde, vergiler şahsileştirilmiyor. Bu nedenle vergiyi ödemekle yükümlü olan kişinin gelir düzeyi, medeni durumu veya benzeri özellikleri dikkate alınmıyor. Dolaylı vergiler kendi içinde dört farklı kola ayrılıyor. Bunlar; dahilde mal ve hizmet üzerinden alınan vergiler, damga vergisi, harçlar ve diğer yerel tüketim vergileri, uluslararası ticaret ve işlemlerden alınan vergiler oluyor.
Dahilde mal ve hizmet üzerinden alınan vergiler de yine kendi içinde dörde ayrılıyor. Bunlar da dahilde alınan Katma Değer Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Özel İletişim Vergisi ve Şans Oyunları Vergisi olarak sıralanıyor. Uluslararası ticaret ve işlemlerden alınan vergiler de kendi içinde ikiye ayrılıyor. Bunlar ise Gümrük Vergisi ve ithalde alınan KDV olarak çeşitleniyor.
2. Vergi Neden Verilir?
Vergi, devletin kamusal hizmetleri yerine getirebilmesi için veriliyor. Yani kamu kurumlarının ve devletin kamu hizmetlerini yerine getirebilmesi adına kişilerden ve kurumlardan zorunlu olarak alınan ödemelerden meydana geliyor. Dolayısıyla devletin yurttaşa sunduğu her bir imkânın büyük bir kısmı, bizzat yurttaşın parasıyla karşılanıyor. Kanunlar uyarınca belli dönemlerde toplanan bu paralar ülkenin dört bir yanındaki kamu hizmetlerinde kullanılabiliyor.
2.1. Vergi Mükellefi Nedir?
Vergi mükellefi ifadesi üzerine düşen vergiyi ödemekle yükümlü olan gerçek veya tüzel kişilikleri ifade etmek için kullanılıyor. Yalnızca gelir üzerinden alınan vergilerde farklı mükellefiyet türleri ortaya çıkıyor. Bunlar ise “tam mükellef” ve “dar mükellef” olmak üzere ikiye ayrılıyor. Gelir Vergisi Kanunu’na göre Türkiye’de ikamet eden kişilerle yurt dışında Türkiye adına çalışan kişi ve kurumlar tam mükellef olarak kabul ediliyor. Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre ise iş merkezi veya kanuni merkezi Türkiye’de bulunan kurumlar tam mükellef sayılıyor.
Dar mükellef, Gelir Vergisi Kanunu’na göre Türkiye sınırları içerisinde ikamet etmeyen ve 6 aydan az zamanda Türkiye’de bulunan kişileri kapsıyor. Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre dar mükellef olarak kabul edilen kişiler ise kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan mükellefler şeklinde açıklanıyor.
3. Türkiye’de Alınan Vergiler Nelerdir?
Türkiye’de alınan vergilerin dolaylı ve dolaysız vergiler olarak ikiye ayrıldığından bahsetmiştik. Türkiye’de yaklaşık olarak 10 bin farklı vergi çeşidi bulunuyor. Ancak Türk vergi mevzuatını Gelir Vergileri, Harcama Vergileri ve Varlık Vergileri olarak üç ana kategoriye ayırarak daha kolay şekilde incelemek mümkün. Peki, bu vergiler nelerdir?
3.1. Gelir Vergisi
Gelir Vergisi, Şahsi Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi olmak üzere iki türe ayrılıyor. Şahsi Gelir Vergisi yalnızca gerçek kişileri kapsıyor ve bir kişinin bir yıl boyunca elde ettiği net gelir miktarı üzerinden ödemekle yükümlü olduğu vergi türlerinden oluşuyor.
3.1.1. Şahsi Gelir Vergisi Nelerden Alınır?
- Kira gelirleri
- Maaşlar ve alınan ücretler
- Sermaye yatırımlarından elde edilen gelirler
- Serbest meslek çalışmalarından gelen kazançlar
- Ticari kazançlar
- Sair kazanç ve iratlar
- Zirai kazançlar
3.1.2. Kurumlar Vergisi Nelerden Alınır?
- İş ortaklıkları
- Kamu iktisadi müesseseleri
- Kooperatifler
- Sermaye şirketleri
- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
3.2. Harcama Vergileri
Harcama vergileri kişilerin alışverişleri üzerinden direkt olarak alınan vergi türlerini oluşturuyor. Bu vergi türü, Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi olarak ikiye ayrılıyor. KDV, 1984 yılından beri Türkiye’de yürürlükte bulunan yüzde 1, yüzde 8 ve yüzde 18 oranlarında değişen çok geniş bir yelpazeye sahip vergi türünü oluşturuyor.
3.2.1. KDV Ödemekle Yükümlü Kişiler Kimlerdir?
- Mal ve hizmet sağlayanlar
- Mal ve hizmet ithal edenler
- Mal ve hakları kiraya verenler
- Gümrük işlemlerini tamamlaması gerekenler
- Posta hizmetleri genel müdürlükleri ile radyo ve televizyon kuruluşları
- Şans oyunu organize edenler
- Profesyonel sanatçıların ve sporcuların katılımıyla gerçekleşen konser, spor etkinliği vb. gösterileri organize edenler
- İsteğe bağlı vergi yükümlülüğü için başvuranlar
Bunun yanı sıra özel tüketim vergisi ürünlerinden de KDV alınıyor. Bu da “verginin vergilendirilmesi” olarak adlandırılıyor.
3.2.2. ÖTV’ye Tâbi Tutulan Mallar Nelerdir?
- Doğal gaz, petrol ürünleri, makine yağları, yağ çözücüler vb.
- Taşıtlar (otomobil, motosiklet, uçak, yat, tekne vb.)
- Tütün ve tütün ürünleri ile alkollü içecekler
- Lüks tüketim ürünleri
|
3.3. Varlık Vergileri
Varlık vergisi Emlak Vergisi, MTV ile Veraset ve İntikal Vergisi olmak üzere üç kola ayrılıyor. Türkiye’de yer alan tüm bina, daire, arsa vb. taşınmazlar Emlak Vergisi’ne tabi tutuluyor. MTV ise her sene aracın yaşına ve motor hacmine göre yeniden hesaplanıyor.
4. Vergi Mükelleflerinin Genel Hukuktan Kaynaklı Hakları Nelerdir?
Vergi mükelleflerinin genel hukuktan kaynaklanan hakları, mükelleflerin vatandaşlık yoluyla sahip olduğu haklar olarak belirtiliyor. Bu haklar şunları kapsıyor:
- Dilekçe hakkı
- Bilgi edinme hakkı
- İhbar ikramiyesi talep etme hakkı
- Kamu başdenetçisine gitme hakkı
- Dava açma hakkı
- Temsil hakkı
- Eşit muamele görme hakkı (Vergi usul kanunlarınca her mükellef adil olmalı.)
|
5. Vergi Mükelleflerinin Mevzuat Kaynaklı Hakları Nelerdir?
Mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması sırasında karşılaştıkları özel durumlar ve işlemlerle ilgili hakları mevzuat kaynaklı haklar olarak adlandırılıyor.
- Uzlaşma hakkı
- Pişmanlık hakkı
- Düzeltme talep etme hakkı
- Şikayet yoluyla müracaat hakkı
- Ödeme emrine itiraz hakkı
- Tecil taksitlendirme hakkı
- Cezalarda indirim hakkı
- Özelge talep etme hakkı
- Mahsup ve iade talep etme hakkı
6. Mükelleflerin Vergi İnceleme Sırasındaki Hakları Nelerdir?
Mükelleflerin vergi incelemesi sırasında sahip olduğu pek çok hak bulunuyor. Bu haklar sayesinde mükellef, inceleme ve yargı aşamasında avantajlı bir konuma yükselebiliyor. Bu hakların temelinde, mevcut işlerin sekteye uğramaması ve itibar kaybı olmaması gözetiliyor.
- Vergi inceleme elemanının kimliğini görme hakkı
- İnceleme konusu ve kapsamını öğrenme hakkı
- İncelemenin işyerinde yapılmasını isteme hakkı
- İncelemenin dairede yapılmasını talep etme hakkı
- Belge ibrazı için ek süre talep etme hakkı
- Vergi inceleme raporlarının mevzuata uygun düzenlenmesi hakkı
- Mesai saatlerine uyulmasını talep etme hakkı
- İşyerindeki işin engellenmemesi hakkı
- İncelemenin her safhasında bilgi alma hakkı
- İhtiyati haciz sebebine itiraz hakkı
- El konulan defter ve belgelerden faydalanma hakkı
- Arama kararının gösterilmesini isteme hakkı
- Asılsız ihbarda muhbirin adını öğrenme hakkı
- İnceleme sırasında avukat, müşavir vb. danışman bulundurma hakkı
- Kayıtların işlenmesi için ek süre talep etme hakkı
- Tutanaklardan bir nüsha alma hakkı
- Uzlaşma talep etme hakkı
- Rapor değerlendirme komisyonu dinleme hakkı
- Dava açma hakkı
7. Vergi Muafiyeti Nedir?
Vergi muafiyeti, vergi ödemekle yükümlü kişi ve kurumların vergi kanunları gereğince verginin belli bir kısmından muaf olması anlamına geliyor. Türkiye’de farklı vergi muafiyetleri bulunuyor. Örneğin; 29 yaşına kadar bir şirket kuran kişiler genç girişimci sayıldıkları için yıllık kazançları üzerinden 75 bin TL’lik bir muafiyet sağlayabiliyor. Veyahut askerlik yapma zorunluluğu bulunan kişiler de askerlik borçlanmasına giderek birtakım haklar elde edebiliyor. Bu haklara dair detayları merak etmiş olmalısınız. Yanıta ulaşmanın yolu, sayfanın devamında…
8. Vergi Muafiyeti Hangi Durumlarda Olur?
Bireyler ve kurumlar farklı durumlarda vergilerden muaf tutulabiliyor. Vergi muafiyetinin pek çok farklı koşulu bulunuyor. Bu koşullar yapılan işin sektörüne, elde edilen kazanca ve çalışanlara sunulan olanaklara göre değişiklik gösterebiliyor. Örneğin; şirketlerin çalışanlarına yol ve yemek ödemesi yapması, öğrencilere burs vermesi veya kreş açması ödeyeceği vergilerde bir miktar düşüş sağlıyor.
9. Vergi Avantajları Nelerdir? Kimler Faydalanabilir?
Vergi avantajı, yapılan harcamaların bir kısmının aylık gelirden, dolayısıyla da ödenmesi gereken vergi borcundan düşülmesi anlamına geliyor. İşinize yönelik yapacağınız harcamalar için vergi avantajından faydalanarak ay veya yıl sonunda daha az vergi ödeyebilirsiniz. Örneğin; şirket için yeni bir bilgisayar alıyorsanız bu harcamanın belli bir miktarını vergi borcunuzdan düşebilirsiniz.
|
Biliyor muydunuz? Gelir vergisi ödemekle yükümlüyseniz, kendiniz ve aileniz için özel sağlık sigortası yaptırarak sigorta primleri Gelir Vergisi matrahından düşebilirsiniz. Bu ve bunun gibi değerli pek çok bilgi, Dr. Ozan Bingöl’ün “Vergi İndirimleri ve Haklarımız” isimli sertifikalı eğitiminde. Kaçırmayın!
