Uyku ve öğrenme arasındaki ilişkiyi ikiye ayırarak inceleyebiliriz. Birincisi hafızamız, ikincisi motor performansımız.
Hafızamızın restorasyonu, yapılandırılması, uyku sırasında oluyor. Ve non-REM ve REM uyku bölümlerinin burada farklı fonksiyonları var. Önceliklerinin non-REM‘le başlayalım. Çünkü her şey böyle başlıyor.
Günlük hayatta binlerce, on binlerce belki milyonlarca duysal uyarıyı görüyoruz ve beynimizde topluyoruz. Beynimizde hipokampus denilen alanda, yani kısa süreli hafıza merkezinde toplanıyor bu gelen uyaranlar. Hipokampusu bir USB gibi düşünebilirsiniz. Yani sınırlı bir hacmi var. Belli bir yerden sonra boşaltılması gerekiyor. İşte boşaltma işlemi de aslında uykuda oluyor.
REM’in fonksiyonu
Non-REM döneminde hipokampustaki bilgiler öncelikle önemli ve önemsiz olarak ayrılıyorlar. Ondan sonra da korteks, yani uzun süreli hafıza merkezine taşınıyorlar ve de bu ağırlıklı olarak uykunun üçüncü devresi olan non-REM 3’te, yani derin uyku sırasında oluyor.
“Peki REM’in fonksiyonu ne?” derseniz şu cevabı veririm: REM de bu uzun süreli hafıza merkezindeki depolanmış bilgilerin pekiştirilmesini sağlar. Gecenin erken dönemlerinde ilk 1/3 döneminde, ağırlıklı olarak yavaş dalga uykusu uyuruz. İşte bu kısa süreli hafıza merkeziyle, uzun süreli hafıza merkezi arasında bir taşınma olur. Gelen bilgileri küçük küçük pekiştirme başlar. Gecenin erken dönemindeki non-REM’ler daha kısa gelen bilgileri küçük küçük pekiştirmeye başlıyor. Ama gece ilerledikçe özellikle son 1/3 dönümünde uzun REM‘ler görmeye başlarız. Burada da bu gelen bilgiler bizim eski otobiyografik anılarımızla birlikte harmanlanarak yeniden pekiştirilir.
Dolayısıyla hafızamız için etkin bir şekilde non-REM ve REM uykularını düzenli olarak uyumamız gerekir.
Bunu, öğrenmeyle ilgili, performansla ilgili bilimsel çalışmalarda görüyoruz.
İyi bir gece uykusunun önemi
Biz iyi bir gece uykusu uyumazsak, bir gece önce uyuduğumuz bilgiler yeteri kadar kaydedilemiyor. Araştırmalarda, çalışmaya katılan katılımcılara bir gece önce öğretilen bilgiler ertesi sabah sorgulandığında yeterli süre uyku uyuyanlarla yeterli süre uyku uyumayanlar kıyaslanınca çarpıcı bir sonuç ortaya çıkıyor: Uyumayanların hafızalarının yetersiz olduğu ve bu bilgileri yeterince kaydedemedikleri görülüyor.
Peki uyku ve motor beceriler arasında bir ilişki var mı? Elbette var. Uyku iğciklerinin etkin olarak üretildiği uykunun non-REM 2 döneminde ve hatta bunun gece boyunca olan son iki saatinde, motor performanslar pekiştiriliyor. Yani motor performansın ince ayarını uykunun son iki saati yapıyor. Ki çoğumuz gece son iki saatimizden sabah erken kalkarak feragat etmeye aslında son derece yatkınız.
Motor performansın ince ayarını uykunun son iki saati yapıyor. Ki çoğumuz gece son iki saatimizden sabah erken kalkarak feragat etmeye aslında son derece yatkınız.
2015 yılında Uluslararası Olimpiyat Komitesi, uykunun kadın ve erkek tüm sporcular için atletik gelişim açısından kritik önem taşıdığını söyledi ve bununla ilgili bir konsensus bildirgesi yayınladı. Bunun için de 750’den fazla makaleye baktı. Atletlerde en az 8 saat uyumanın atletik performansı artırdığını bildirdi. 6 saatten az uyuyanlarda fiziksel bitkinliğin başlama süresi yüzde 10 ila 30 kadar düşüyor ve aerobik randıman azalıyor.
Yine yapılan çalışmalar gösteriyor ki kronik olarak uykusuz olan atletlerde sakatlanma riski belirgin olarak artıyor. Spor sonrasında dokularda gelişen inflamasyon aslında uyku sırasında onarılıyor.
Bu anlamda sağlıklı ve yeterli miktarda uyku atletler için son derece gerekli.
Bu sadece atletler için değil, bizim de motor becerilerimizi geliştirmek, öğrenmek ve iyileştirmek için iyi bir Non-REM uykusuna ihtiyacımız var.
Nöroloji uzmanı Prof. Dr. Pınar Yalınay Dikmen, Neo Skola için hazırladığı Uyku: Sağlıklı Yaşamın Anahtarı eğitiminde, hayatımızın neredeyse üçte birini kaplayan uykuyu derinlemesine inceliyor.
Eğitimde, uykunun doğasını ve hakkındaki mitleri inceleyecek, sağlıklı ve iyi bir uykunun altın kurallarını keşfedeceksiniz. Prof. Dr. Pınar Yalınay Dikmen’in eğitimini Neo Skola’da izleyebilirsiniz.
