Konumuz çocuk yetiştirme, çocuk gelişimi. Şimdi bu iki kavramı hep yan yana kullanırız. Neden? Ben çocuk gelişim uzmanıyım. Uzmanlığımız çocuğun doğum öncesinden başlayarak yetişkinlik dönemlerinde nasıl geliştikleri üzerine araştırmalar yapmak. Çocuk gelişimi ile çocuk yetiştirme arasında şöyle bir bağ var: Çocuk gelişimi, bilimsel olarak inceler. Çocuk yetiştirme de çocuk gelişimini bilim olarak aldığımız zaman oradan süzülen her şeyin uygulamasıdır. Biz çocuk yetiştirmeyi ele alacağız. Yani anne babaların çocuk yetiştirirken yapacakları ve yapmaması gereken şeyler üzerine konuşacağız…
Çocuk hangi alanda gelişir?
Başta ebeveynliğe girişi konuşalım. Çocuk gelişimi nedir? “Çocuk hangi alanda gelişir,” diye düşündüğünüzde 3 tane temel alan var
- Duygusal sosyal gelişim
- Bilişsel zihinsel gelişim
- Fiziksel gelişim (Motor gelişimi)
Duygusal, bilişsel, fiziksel… Çocuğa dair aklınıza gelen her konu bu üç alandan birine denk geliyor. “Çocuğum okulda başarılı,” demek ki daha ziyade zihinsel gelişim odaklanacağız. “Çocuğum çok stres oluyor, depresyon, anksiyete, ergenlik dönemi sorunları, ebeveyn çocuk ilişkileri sıkıntıları yaşıyor,” sosyal duygusal gelişim sıkıntılarına odaklanacağız. Çocuğunuz fiziksel olarak 2 yaşında mı yürümeye başladı, 1 yaşında mı? Dil öğrenmesinde dile başlamasında konuşmasında gecikme var mı yok mu gibi sorular sorduğunuzda o da üçüncü alana tekabül ediyor: Fiziksel gelişim.
Çocuk gelişimi dediğimiz zaman hemen ilk sormamız gereken soru şu: Hangi alana denk geliyor? Duygusal sosyal mi, bilişsel zihinsel mi, fiziksel motor gelişim mi?
Bu üç alanda da çocuğun gelişimine dair sorduğumuz ikinci soru şu: Doğuştan mı, sonradan mı? Tüm gelişim psikolojisi derslerinde ilk anlattığımız konulardan biri bu. Çocuklar için “Çok zeki” gibi ifadeler kullanılır. Nereden geliyor? Doğuştan mı, sonradan mı? “Çocuğum basketbola çok düşkün.” Doğuştan mı, sonradan mı? Aklınıza gelecek her beceri alanı için bu soruyu sorabilirsiniz: Doğuştan mı? Sonradan mı?
Çocuğun Psikolojisini Bilmek Neden Önemlidir?
Üçüncü soru: Kültürden kültüre çocuklar değişiyor mu? Yoksa evrensel bazı alanlar var mı çocuk gelişiminde? Yani Afrika’daki bir çocukla Türkiye’deki bir çocuk arasında ciddi bir fark var mı? Yoksa hepimizin doğuştan gelen biyolojik genetik taraflarımız mı baskın geliyor? Bu soruyu soruyoruz genelde.
Dördüncü soru da şu: Gelişim aşamalı olarak mı cereyan ediyor, yoksa bir süreklilik mi arz ediyor? Eğer aşamalı olarak cereyan ediyorsa orada çok kritik bir nokta var. Onun adı da kritik dönem. O kritik dönemde çocuğa müdahale etmezseniz, çocuğa destek olmazsanız, ondan sonraki dönemde de ne yaptığınızın bir önemi yok. Buna bir örnek vereyim: Dil gelişimi. Eğer herhangi bir çocuk dil gelişimi bağlamında ömrünün ilk birkaç yılında yetişkinlerle temas içerisinde olmazsa hiçbir şekilde dil öğrenemiyor.
Dünyada böyle bir örnek olmayabilir diye düşünebilirsiniz ama birkaç örnek var. Mesela Kaliforniya’da bir evde zincirlenmiş bir çocuk bulundu, adı Genie. Bu çocuğun 13-14 yaşına kadar hiçbir yetişkinle teması yok. Sonra çocuğu buluyorlar. Dil bilmiyor ama zekâsı yerinde. O çocuğa dil öğretmek için Harvard Üniversitesi’ndeki bilim insanları bir araya geliyorlar. Noam Chomsky de bu insanlar arasında. O da devreye giriyor. Chomsky diyor ki “Ona hiçbir şekilde dil öğretemezsiniz.” Neden? Çünkü Genie, kritik evreyi, müdahale edilecek noktayı aştı geçti. Yaş itibariyle 3-4-5 yaşlarında ciddi bir diyalog içerisinde bulunmadıysanız o yaşa kadar, 7-8 yaşından sonra sizin herhangi bir dili eğer doğuştan bir beceriniz yoksa kazanmanız mümkün değil. Çünkü kritik dönem odur.
Aksan mesela. Herhangi bir ülkeden başka bir ülkeye göçtüğünüz zaman aksan 11-12 yaşından önce göçenler için yoktur. Yani siz 8-10 yaşında bir çocuğu alın Türkiye’den götürün New York’a 1- 2 yıl sonra aksansız konuşur. Ama mesela 20 yaşında birini alın götürün 50 yıl New York’ta yaşasın, yine aksan olur. Bazen ailelerde şöyle şeyler olur: Aynı aileden 3 kişi göç eder. 9 yaşındaki çocukla 13 yaşındaki çocuk arasında bir ömür boyu aksan farkı hep kalır. Neden? İşte o kritik dönem. Bazı alanlar var ama aşama yok, yani gelişim sürekli devam ediyor. Bir kırılma yok. Orada tabii öğrenme devreye giriyor.
Biz gelişim dediğimizde üç alana odaklanıyoruz ve her alan için de sorduğumuz sorular var. Doğuştan mı, sonradan mı? Kültürden kültüre değişim var mı? Yani evrensel bir boyutu var mı bu işin? Gelişim nasıl, aşamalı mı oluyor, sürekli mi oluyor?
